เมล็ดพืชพรรณกระจายตัวอย่างไร? หนทางทำความเข้าใจธรรมชาติ

การกระจายเมล็ดพันธุ์พืชมีหลายรูปแบบ แต่กลไกการกระจายส่วนใหญ่ขึ้นอยู่กับแรงโน้มถ่วง ลม น้ำ และการแพร่กระจายโดยสัตว์ มาดูรายละเอียดกลไกเหล่านี้กันดีกว่า เผื่อครั้งต่อไปที่คุณออกไปเดินเล่นกลางแจ้ง จะได้สังเกตความมหัศจรรย์เหล่านี้ได้ด้วยตัวเอง

กระจายด้วย “ลม”

โดยทั่วไปดอกแดนดิไลออนจะกระจายเมล็ดผ่านทางลม ด้วยโครงสร้างของดอกคล้ายกับใบเรือ ที่เรียกว่า Pappus ซึ่งจะเปิดและปิดเพื่อตอบสนองต่อความชื้น ในวันที่อากาศแห้งและลมแรง ดอกจะเปิดออกรับลมและลำเลียงเมล็ดดอกแดนดิไลออนไปจากต้นแม่ ทั้งนี้ ในไทยเองก็มีพืชที่กระจายเมล็ดด้วยลมเช่นกัน อาทิ หญ้า ข้าวโพด หรือผักที่มีเมล็ดขนาดเบา รวมถึงพืชอื่นๆ ที่มีโครงสร้างแบบมีปีกหรือเป็นขน อาทิ ลูกยางที่มีใบพัด

กระจายด้วย “แรงโน้มถ่วง”

การกระจายเมล็ดด้วยแรงโน้มถ่วงหรือ “การตกของผลไม้” คือกระบวนการทางธรรมชาติในการกระจายเมล็ดของพืชพรรณทั้งหลาย การหลุดร่วงทำให้โครงสร้างที่รองรับ อาทิ เปลือกหรือฝักเมล็ดอ่อนเปิดออกและทำให้เมล็ดภายในหลุดสู่พื้น อนึ่ง ยังมีอีกหนึ่งการกระจายเมล็ดที่คล้ายกันเรียกว่า ballistic dispersal ซึ่งใช้แรงที่เกิดจากตัวพืชเองเพื่อกระจายเมล็ด โดยเมื่อผลโตเต็มที่โครงสร้างของมันจะทำหน้าที่เหมือนปืนใหญ่หรือหนังสติ๊กยิงเมล็ดออกจากผลหรือฟักให้ออกไปไกลจากต้นแม่

กระจายด้วย “น้ำ”

หากไม่รวมพืชน้ำบางชนิดในป่าชายเลน การกระจายเมล็ดด้วยน้ำไม่ค่อยเกิดขึ้นมากนัก แต่การะจายด้วยน้ำจะทำหน้าที่ ‘นำพา’ เมล็ดให้เดินทางได้ไกลกว่าเดิม อาทิ ช่วยให้เมล็ดที่กระจายด้วยลมซึ่งลอยลิ่วมาตกในน้ำเดินทางได้ไกลยิ่งขึ้น เป็นต้น

กระจายด้วย “สัตว์”

การแพร่กระจายเมล็ดด้วยสัตว์นั้นเกิดขึ้นได้ 2 วิธี คือ 1.สัตว์กินเมล็ดพืชเข้าไปและถ่ายอุจาระหรือสำรอกเมล็ดออกมา อาทิ พืชตระกูล Elderberry สีดำ (Sambucus nigra) ซึ่งมีเมล็ดที่ไม่สามารถเอาออกก่อนรับประทานได้ (เช่น ราสเบอร์รี่) และมีรสชาติ สี หรือกลิ่นที่ดึงดูดสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมและนกบางชนิดให้มากินและกระจายเมล็ด 2.เมล็ดกระจายไปตามขน ผิวหนัง ของสัตว์ต่างๆ อาทิ กิ่งก้านของหญ้าเจ้าที่ทำให้เมล็ดของมันติดตามตัวสัตว์และเดินทางห่างไปไกลจากต้นแม่

กระจายด้วย ‘มนุษย์’

การกระจายเมล็ดด้วยมนุษย์ทำให้เกิดการรุกรานของสายพันธุ์มากที่สุด เนื่องจากมนุษย์อพยพไปมาระหว่างทวีปและจงใจนำพืชพรรณทั้งหลายติดตัวไปด้วย หรือบางครั้งเมล็ดพืชบางชนิดอาจถูกขนส่งโดยไม่ตั้งใจ อาทิ ติดตามรองเท้า ยางรถยนต์ การก่อสร้าง ขุดค้นต่างๆ และการทำเกษตรกรรม

อนึ่ง การตระหนักรู้ถึงกลไกการกระจายเมล็ดพันธุ์เป็นหนึ่งในวิธีที่ช่วยทำให้เรารู้ว่าพืชพรรณรอบตัวทำงานกันอย่างไร ช่วยให้เราป้องกันการรุกรานของสายพันธุ์ใหม่ๆ ที่กระจายเมล็ดด้วยกระบานการข้างต้น รวมถึงช่วยทำให้เราเข้าใจและเชื่อมโยงกับธรรมชาติได้อย่างกลมกลืนอีกด้วย
.
.
ที่มา:
https://sustainable-secure-food-blog.com/…/how-are-seeds-…/…